Zapewne odczuwasz stres, gdy stajesz w obliczu wyzwania, albo dostrzegasz zagrożenie, a widzisz, że może wystąpić nierównowaga między tym, czego się od ciebie wymaga, a tym, co masz do dyspozycji. Stres jest zatem szczególnego rodzaju interakcją między tobą a twoim otoczeniem:
- dostrzegasz sytuację wyzwania, zagrożenia lub szkody,
- uważasz, że wynik ma duże znaczenie dla twojego dobrobytu,
- nie jesteś pewien, czy skutecznie zdołasz sprostać wyzwaniu, czy uniknąć zagrożenia.
Ludzie bardzo różnią się pod względem odczuwania intensywności, rodzaju i okresu trwania stresu, z którym mogą sobie poradzić.
Trzeba zdać sobie sprawę z tego, że stres nie jest czymś dziwnym i samoistnym, występującym w oderwaniu od zwykłych spraw przytrafiających się zwykłym ludziom, lecz jest mocno osadzony w skali ciągłej. Skala ta rozciąga się od braku zajęcia, poprzez normalne, zdrowe poziomy aktywności, do miotania się w dążeniu do zrobienia zbyt szybko, zbyt wielu rzeczy. Zarówno „za dużo”, jak i „za mało” wywołuje zmiany w twojej fizjologii. Ludzie na ogół potrafią dostrzec te zmiany; często jednak trudniej jest coś na nie poradzić. Aby zrozumieć stres i panować nad nim, dobrze jest wiedzieć co dzieje się w twoim organizmie, gdy odczuwasz lęk, stres lub niepokój. Wszystko rozpoczyna się od dostrzeżenia jakiegoś zagrożenia. Może to być huk w nocy, nagłe wyskoczenie kogoś przed maskę twojego samochodu czy ostra uwaga ze strony twojego szefa. Niezależnie od jej źródła, gdy tylko taka informacja dociera do twojego mózgu i jest postrzegana jako bezpośrednia lub potencjalna groźba występuje w organizmie szereg zmian. Informacje o zewnętrznych czynnikach wywołujących stres trafiają do twojego organizmu za pośrednictwem jednego lub więcej zmysłów i zostają przejęte przez korę mózgową. Znajdują się tam wewnętrzne czynniki wywołujące stres, wytworzone przez twoje wspomnienia, myśli i fantazje.
Poniżej zestawiono najważniejsze zmiany wraz z przyczynami ich występowania. Każda z nich ma jeden główny cel: pomóc ci przeżyć.
- Rozszerzają się źrenice oczu. Przepływa przez nie więcej światła, byś mógł szybciej i dokładniej dostrzec potencjalne źródło niebezpieczeństwa.
- Słuch może się wyostrzyć, znów tylko po to, by z większej odległości wykryć niebezpieczeństwo i zyskać nieco czasu na przemyślenie jak mu zaradzić.
- Szybciej oddychasz. To zwiększa ilość tlenu we krwi, zasilając działanie.
- Twoje serce bije szybciej i mocniej, przyspieszając dopływ paliwa, a zarazem przyspieszając odprowadzanie odpadów po spalaniu.
- Możesz zblednąć. Jest to skutkiem odprowadzenia krwi z powierzchni ciała, aby zmniejszyć krwawienie w przypadku zranienia. Inny czynnik powoduje przyspieszenie krzepnięcia krwi, ograniczając utratę krwi w przypadku skaleczenia.
- Możesz odczuwać nudności lub biegunkę. Są one skutkiem odprowadzenia krwi także z twojego układu trawiennego, a w skrajnym wypadku możesz wymiotować lub wypróżnić się. To ma służyć zmniejszeniu twojej wagi na wypadek, gdybyś musiał szybko biec.
- Możesz się bardziej pocić, co jest skutkiem wydzielania ciepła w wyniku zwiększonego wysiłku fizycznego. Możesz sprawnie działać jedynie w bardzo wąskim przedziale wewnętrznej temperatury ciała. Włącza się więc twój układ chłodzenia. Tracisz ciepło, wyparowując płyny z powierzchni skóry - pocąc się.
- Możesz się trząść lub drżeć. Częściowo wynika to z ogólnego napięcia mięśni. Może to też służyć zagrzaniu się, jeśli włączył się twój układ chłodzenia, lecz jeszcze nie wykonałeś żadnych ruchów fizycznych, powodujących wydzielanie ciepła.
Wszystkie te zmiany są normalne, zdrowe i służą zapewnieniu twojego przeżycia w sytuacji kryzysowej. Były one ogromnie przydatne, gdy jeszcze wszyscy żyliśmy w jaskiniach. Mogą jednak być prawdziwym utrapieniem w sytuacjach współczesnych.
Jak człowiek może sobie radzić ze stresem?
Istnieją cztery główne rodzaje metod korzystnie wpływających w długim okresie na umiejętność radzenia sobie ze stresem.
Ćwiczenia fizyczne
Idź na spacer, aż się lekko spocisz. Spróbuj pływania. Wyszukaj coś, co sprawi ci przyjemność, że twoje serce i płuca będą pracować nieco intensywniej niż zazwyczaj.
Biosprzężenie zwrotne
Biosprzężenie zwrotne uczy cię świadomego kontrolowania pewnych fizycznych reakcji na stres, które w normalnych warunkach są automatyczne. Możesz nauczyć się, co należy robić, aby obniżyć tętno czy zwiększyć oporność skóry.
Techniki poznawcze
Wiele z tego, co nazywamy stresem, wyrządzamy sami sobie. Można sobie pomóc w zrozumieniu, kiedy rozpoczęła się u nas określona reakcja na stres. Można następnie przeanalizować nasze działania, które miały doprowadzić do zminimalizowania tego stanu oraz zastanowić jakie inne metody można jeszcze byłoby zastosować.
- techniki relaksacyjne,
- różne odmiany medytacji,
- wizualizacja,
- zmienne sposoby widzenia siebie i świata.